“از عالیجناب تا شما”
نویسنده: طاهره شیخ الاسلام
در اوایل شروع تحصیلم در دانشگاه بود كه دانشجوى خارجى هم اتاقم از من پرسید در زبان فارسى براى خطاب طرف مقابل از دو واژه «تو» و «شما» مانند زبان فرانسه استفاده مى شود یا فقط از واژه «شما» مانند زبان انگلیسى؟
كمى فكر كردم و دیدم كه ما علاوه بر «تو» و «شما» كلمات بسیار دیگرى مانند جناب، جنابعالى، عالیجناب، سركار عالى، سركار علیه، حضرتعالى و… نیز داریم و به دنبال معادل آنها در فرهنگ لغات فارسى ـ انگلیسى گشتم، اما جز براى عالیجناب معادلى نیافتم.
وقتى معادل انگلیسى آن را دانست گفت كه آنها از این كلمه فقط هنگامی که شاه و ملكه مورد خطاب هستند و گاه براى شخصیتهاى رده هاى بالاى قضایى و سیاسى استفاده مى کنند و سپس پرسید: این كلمات چه فرقى با کلمه ی شما دارند؟
پاسخ دادم: احترام بیشترى را القا مى كنند.
پرسید: براى خطاب خودتان نیز به غیر از “من” از واژه هاى دیگرى استفاده مى كنید؟
پاسخ دادم: آرى، كلماتى چون حقیر، بنده، فدوى، جان نثار، چاكر، نوكر، مخلص و….
پرسید: اینها چه فرقى با «من» دارند؟
جواب دادم: این كلمات هر یك به درجه اى ناچیز بودن و حقیر بودن شخص گوینده را القا مى كند.
گفت: یعنى با استفاده از كلماتى به جاى «شما» مخاطبتان را بالاتر برده و با استفاده از كلمات دیگرى به جاى «من» خودتان را پایین مى آورید؟
گفتم: تصور مى كنم.
پرسید: در چه شرایطی و برای چه کسانی از این كلمات استفاده مى كنید؟
گفتم: افراد باتوجه به موقعیتشان مى توانند از هر دو سرى از این كلمات استفاده كنند؛ یعنى هر كس در حالى كه ممكن است زیردستش او را عالیجناب خطاب كند، در برابر شخصى كه در موقعیت بالاترى از او قرار گرفته مى تواند خود را جان نثار بخواند.
گفت: نمى دانستم كه جامعه شما به این شدت به تبعیض‌آلوده است.
گفتم اگر شما این سوال را نمی پرسیدید منهم نمی دانستم
و سپس با خود اندیشیدم ما چه راه درازی در پیش داریم تا از حضرتِ مستطابِ عالیجناب به «شما» و از حقیرِ خاک پای جان‌نثار به «من» برسیم.
منبع: کتاب در اسارت فرهنگ